اصطلاحات رایج بیمه حمل و نقل کالا
- به دریا انداختن (JETTISON) : چنانچه در مواقع وقوع حادثه، برای نجات کشتی و اموال آن مقداری از کالا یا قطعاتی از کشتی به دریا انداخته شود این عمل را به دریا انداختن می گویند.
- دزدی دریایی (PIRACY) : دزدی دریایی حمله گروهی و مسلحانه افرادیست که تابع دولت و یا تحت پرچم کشوری نمی باشند و از خارج کشتی به منظور کسب مال به آن حمله می کنند. باید توجه نمود که در بیمه دریایی حمله و عمل خدمه کشتی به منظور سرقت اموال کشتی دزدی دریایی تلقی نمی شود بلکه تحت عنوان باراتری بررسی می شود.
- باراتری (BARRATRY) : اعمال کاپیتان و خدمه کشتی که با سوء نیت بر علیه مالک کشتی انجام می شود باراتری نام دارد.
- عدم تحویل ( NON DELIVERY) : چنانچه یک یا چند بسته کامل از محموله یا کل آن به علت نامعلومی مفقود گردد و به صاحب کالا تحویل نشود،خسارت وارده عدم تحویل نام دارد. بنابر این چنانچه در اثر وقوع خطری مشخص مثل آتش سوزی و یا سرقت،کل کالا و یا قسمتی از آن از بین برود و به صاحب کالا تحویل نشود. خسارت وارده عنوان عدم تحویل نخواهد داشت.
- پرت شدن کالا به دریا (WASHING OVER BOARD) : چنانچه در مواقع طوفان کل کالا و یا قسمتی از آن به دریا پرتاب شود،خسارت وارده را پرت شدن کالا به دریا می گویند.
- تلف جزیی (PARTIAL LOSS) : چنانچه در اثر وقوع خطر فقط به قسمتی از کالا خسارت وارد شود و یا بخشی از کالا از بین برود خسارت وارده تلف جزیی نام دارد.
- تلف کلی (TOTAL LOSS): در مواقعی که در اثر وقوع خطر کل کالا از بین می رود، خسارت وارده تلف کلی نام دارد، تلف کلی بر دو نوع است :
تلف کلی واقعی (ACTUAL TOTAL LOSS) :
چنانچه مورد بیمه کاملا از بین برود و یا بطور قطع از تصرف بیمه گذار خارج شود،خسارت وارده تلف کلی واقعی نام دارد.
بر طبق قانون بیمه دریایی انگلستان موارد زیر از مصادیق تلف کلی واقعی می باشد :
الف : انهدام کامل کالا مانند اینکه کالا در نتیجه آتش سوزی کاملا سوخته و از بین برود.
ب : در صورتی که مورد بیمه طوری آسیب ببیند که خصوصیت خود را از دست بدهد (loss of specie) مثلا سیمان در نتیجه آبدیدگی سفت شده و قابل استفاده نباشد.
ج : در صورتی که مورد بیمه به طور قطع از تصرف بیمه گذار خارج شود. مثل اینکه کالای مورد بیمه در اعماق اقیانوس فرو رفته و دسترسی به آن مقدور نباشد اگر چه آب دریا موجب انهدام آن نشود.
تلف کلی فرضی (CONSTRUCTIVE TOTAL LOSS) :
در مواقعی که هزینه های نجات و یا تعمیر کالا بیش از ارزش مورد بیمه پس از نجات و تعمیر است خسارت وارده تلف کلی فرضی نامیده میشود.
به موجب قانون بیمه دریایی انگلستان، تلف کلی فرضی (به شرط مراعات مقررات صریح مندرج دربیمه نامه) به حالتی اطلاق میشود که از موردبیمه منطقا به این علت که تلف کلی واقعی آن اجتناب ناپذیراست ترک مالکیت شود و یا هزینه جلوگیری از نابودی کامل آن از ارزش مورد بیمه پس از صرف هزینه بیشتر باشد.
بطور کلی میتوان گفت تلف کلی واقعی از بین رفتن مادی شیئی است ولی تلف کلی فرض از بین رفتن ارزش تجارتی آن می باشد.
موارد تلف کلی فرضی:
بر طبق قانون بیمه دریایی انگلستان موارد زیر از مصادیق تلف کلی فرض است:
الف – در صورتی که به علت وقوع یکی از خطرات موضوع بیمه، بیمه گذار از تصرف کالای خود محروم شده و احتمال بدست آوردن مجدد آن وجود نداشته باشد یا هزینه تصرف مورد بیمه از ارزش آن پس از تصرف مجدد بیشتر باشد.
ب – در صورتی که به کالا خسارتی وارد شود که هزینه جبران خسارت و انتقال کالا به مقصد از ارزش کالا در مقصد بیشتر باشد.
خسارت خاص (PARTICULAR AVERAGE)
منظور از خسارت خاص، خسارت جزئی است که در نتیجه وقوع خطر بیمه شده به مورد بیمه وارد می شود مشروط بر اینکه کیفیت زیان همگانی نداشته باشد یعنی خسارت از مواردی نباشد که طبق مقررات زیان همگانی بین افراد ذینفع در سفر دریایی(مالک کشتی،صاحبان کالا،ذینفع در کرایه و …) تقسیم می شود. بنابر این اگر کل مورد بیمه از بین برود خسارت خاص نخواهد بود و اگر قسمتی از مورد بیمه نیز از بین برود و یا مورد بیمه دچار آسیب دیدگی شود منتهی کیفیت این موارد زیان همگانی باشد باز هم خسارت خاص محسوب نخواهد شد.
خسارت همگانی (GENERAL AVERAGE)
خسارت همگانی هزینه های فوق العاده و خساراتی است که بطور ارادی و معقول به منظور ایمنی کشتی و بار آن بوجود آمده است.
شرط مسئولیت متقابل در تصادم ( BOTH TO BLAME COLLISION CLAUSE)
در شرایط عمومی بعضی از قراردادهای حمل و نقل دریایی کالا به خصوص بارنامه هایی که برای حمل کالا به آمریکا یا حمل کالا از آمریکا به نقاط دیگر مورد استفاده قرار می گیرد شرطی دیده می شود تحت عنوان “مسئولیت متقابل در تصادم” کاربرد این شرط زمانی مورد پیدا می کند که دو کشتی با یکدیگر تصادم کرده و هر دو مسئول حادثه باشند.
به موجب قوانین آمریکا وقتی دو کشتی با یکدیگر تصادم کنند و هر دو مقصر باشند، درجه تقصیر آنها نادیده گرفته شده و هر دو به طور مساوی مسئول شناخته می شوند. به این معنی که مالک هر کشتی باید ۵۰% خسارت کشتی دیگر را جبران نماید.
از طرفی دیگر به موجب شرطی که معمولا در بارنامه های دریایی وجود دارد صاحب کالا حق ندارد خسارت کالای خود را چنانچه به علت تصادم کشتی ایجاد شده باشد از مالک کشتی حامل مطالبه نماید. در واقع صاحب کالا با قبول بارنامه تلویحا این حق را از خود سلب می نماید.
لکن می تواند چنین خسارتی را از مالک کشتی دیگر یعنی کشتی طرف تصادم مطالبه کند، منتهی مالک این کشتی نیز به نوبه خود حق دارد ۵۰% این خسارت را از مالک کشتی حامل دریافت نماید زیرا با فرض تساوی مسئولیت جبران ۵۰% کلیه کلیه خسارات وارد به هر کشتی که شامل مطالبات مربوط به تصادم ( از جمله خسارت مورددرخواست صاحب کالای آسیب دیده کشتی متقابل) نیز میشود به عهده مالک کشتی دیگر میباشد.
به این ترتیب در حالی که طبق شرط مندرج در بارنامه مالک کشتی حامل کالا در صورت خسارت دیدن کالا به علت تصادم کشتی تعهدی در قبال صاحب کالا ندارد به طور غیر مستقیم موظف است ۵۰% خسارت وی را جبران نماید و این در حالی است که اگر به علت تصادم کشتی مسئولیت او صددرصد بود تعهدی نسبت به جبران خسارت کالا نداشت.
روی این اصل به منظور رفع این نقیصه به متصدیان حمل و نقل دریایی اجازه داده شده که با درج شرط “مسئولیت متقابل در تصادم” در بارنامه حق داشته باشند آن مقدار خسارتی را که بابت صدمه وارد به محموله کشتی خود به مالک کشتی دیگر پرداخت می کنند از صاحب کالا پس بگیرند.
بدیهی است صاحب کالا نیز این خسارت را خود پرداخت نمی کند بلکه بیمه گر او متعهد پرداخت میباشد.
طبق شرط “مسئولیت متقابل در تصادم” که در شرایط بیمه موسسه بیمه گران لندن (شرط شماره بیمه های F.P.A و W.A ،ALL RISKS و شماره ۳ بیمه های A.B.C ) قید گردیده بیمه گر خساراتی را که مالک کشتی تحت عنوان فوق از صاحب کالا ( بیمه گذار) مطالبه کند پرداخت خواهد کرد.
دراین مورد بیمه گذار موظف است در صورتی که مالک کشتی چنین خسارتی از وی مطالبه نماید مراتب را فورا به بیمه گر اطلاع دهد تا بیمه گر به هزینه خود از بیمه گذار دفاع نماید.
متن شرط مذکور بدین شرح است: هر گاه بر اساس شرط “مسئولیت متقابل در تصادم” مندرج در قرارداد حمل و نقل خسارتی توسط مالک کشتی حامل کالا از بیمه گذار مطالبه شود، جبران آن به نسبت خسارت قابل پرداخت طبق این بیمه نامه به عهده بیمه گر خواهد بود.
در صورتی که طبق شرط مذکور ادعای خسارتی از طرف مالک کشتی به عمل آید، بیمه گذار موظف است مراتب را به بیمه گر اطلاع دهد تا بیمه گر در مقابل چنین ادعایی به هزینه خود از بیمه گذار دفاع آید.
اینک برای روشن شدن مطلب به ذکر مثال زیر مبادرت می کنیم:
فرض می کنیم دو کشتی الف و ب به یکدیگر برخورد کرده و هر دو مسئول باشند. در این صوت مسئولیت هر دو مساوی فرض می شود. بنابراین اگر خسارت وارد به کشتی الف ۲٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال و خسارت وارد به محموله کشتی ب ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال باشد صاحب محموله ب می تواند این مبلغ را از مالک کشتی الف مطالبه نماید. در این صورت مالک کشتی الف ۵۰% خسارت وارد به کشتی خود به اضافه ۵۰% مبلغی را که باید به صاحب محموله کشتی ب بپردازد از مالک کشتی ب مطالبه خواهد کرد.
۱٫۰۰۰٫۰۰۰ = ۵۰% × ۲٫۰۰۰٫۰۰۰
۵۰۰٫۰۰۰ = ۵۰% × ۱٫۰۰۰٫
۱٫۵۰۰٫۰۰۰ ریال
بدیهی است مالک کشتی حامل کالا یعنی کشتی ب نمی تواند خود را از پرداخت این خسارت معاف نماید زیرا بین او و مالک کشتی الف قراردادی مانند قرارداد موجود بین او و مالک کالا منعقد نشده است. تنها اقدامی که مالک کشتی ب به عمل می آورد این است که طبق شرط مسئولیت متقابل در تصادم این سهم خسارت را از بیمه گر کالای آسیب دیده مطالبه نماید. در اینجا اضافه می نماید که دادگاههای آمریکا به شرط مسئولیت متقابل در تصادم اعتراض کرده و آنرا بی ارزش تلقی کرده اند. مع الوصف در شرایط بیمه انستیتوی بیمه گران لندن برای بیمه کالا این شرط قید گردیده تا بیمه گذار کالا در چنین مواردی مورد حمایت قرار گیرد.
هزینه های خاص (PARTICULAR CHARGES)
هزینه های خاص،هزینه هایی است که بوسیله بیمه گذار یا به حساب وی به منظور نگهداری و محافظت مورد بیمه صرف می شود. (بجز هزینه های مربوط به زیان همگانی و نجات( Salvage ) ) در عمل این هزینه ها را جزء خسارت خاص به حساب می آورند.
ولی بیمه گر در صورتی متعهد جبران این هزینه ها است که خطری که باعث بوجود آمدن هزینه شده خود تحت پوشش بیمه باشد.هزینه های جلوگیری یا کاهش میزان خسارت و تعقیب مسئول ورود خسارت (SUE AND LABOUR CHARGES) معمولا به موجب قوانین بیمه کشورهای مختلف و شرایط بیمه نامه های حمل و نقل، بیمه گذار موظف است تا حد امکان اقدامات لازم را برای جلوگیری یا کاهش میزان خسارت انجام دهد.
از جمله این اقدامات می توان، مسافرت به محل حادثه و نجات کالای خسارت دیده، جداسازی کالای سالم از آسیب دیده و بسته بندی مجدد کالا را نام برد.
در ماده ۱۵ قانون بیمه ایران نیز به موضوع مذکور بشرح زیر اشاره شده است:
بیمه گذار باید برای جلوگیری از خسارت، مراقبتی را که عادتا هر کس از مال خود می نماید نسبت به موضوع بیمه نیز بنماید و در صورت نزدیک شدن حادثه یا وقوع آن اقداماتی را که برای جلوگیری از سرایت و توسعه خسارت لازم است به عمل آورد.
یکی دیگر از وظایف بیمه گذار تعقیب مسئول ورود خسارت است. به این معنی که چنانچه خسارت در نتیجه عمل و یا تعهد شخصی بوجود آمده که بر طبق قانون و یا قرارداد مسئول ورود خسارت است، بیمه گذار می بایستی خسارت را رسما از وی مطالبه نماید و با معرفی او به بیمه گر مدارک مربوط به مسئولیت وی را در اختیار بیمه گر قرار دهد . البته بیمه گذار موظف به اقامه دعوی بر علیه مسئول ورود خسارت نمی باشد و این کار را بیمه گر انجام خواهد داد.
شایان توضیح اینکه بیمه گر علاوه بر پرداخت خسارات تعهد پوشش بیمه نامه متعهد است هزینه های پرداختی توسط بیمه گذار برای اقدامات جلوگیری و کاهش میزان خسارت را نیز به عنوان یک تعهد اضافی تا حد مبلغ بیمه پرداخت نماید. در ضمن در مورد هزینه های مذکور نیز قاعده نسبی سرمایه رعایت می شود.
بر طبق قسمت دوم ماده ۱۵ قانون بیمه ایران: مخارجی که بیمه گذار برای جلوگیری از توسعه خسارت می نماید بر فرض که منتج به نتیجه نشود به عهده بیمه گر خواهد بود ولی هر گاه بین طرفین در موضوع لزوم مخارج مزبور یا تناسب آن با موضوع بیمه اختلافی ایجاد شود حل اختلاف به حکم یا محکمه رجوع می شود.
لازم به ذکر است که در خصوص هزینه های S.AND L. می بایستی شرایط زیر وجود داشته باشد:
- وقوع خطر تحت پوشش بیمه نامه
- هزینه های S.AND L. می بایستی قبل از رسیدن مورد بیمه به مقصد صرف گردد.
- متعارف بودن عمل بیمه گذار در مورد صرف هزینه ها،موفق بودن عمل بیمه گذار در جلوگیری از خسارت مهم نمی باشد.
- هزینه ها می بایستی بوسیله بیمه گذار و یا نماینده وی صرف گردد.بنابراین هزینه هایی که بر طبق مقرارت حمل و نقل دریایی توسط مالک و یا فرمانده کشتی تحت عنوان (SALVAGE) به مصرف می رسد از مصادیقS.AND L. نمی باشد.
- هزینه ها می بایستی در مورد کالای معینی صرف گردد
ترانسشیپمنت ( TRANSHIPMENT)
انتقال کالا از یک وسیله حمل به وسیله حمل دیگر را ترانشیپمنت گویند مثل اینکه محموله با کشتی از بنادر اروپا به کشور ترکیه حمل شود و در ترکیه کالا از کشتی به کامیون منتقل و سپس به تهران حمل گردد.
پارتشیپمنت (PART SHIPMENT)
حمل کالا به دفعات پارت شیپمنت نام دارد. بطور مثال چنانچه ۲٫۰۰۰ تن مواد شیمیایی بجای انیکه تحت یک بارنامه و بوسیله یک کشتی حمل گردد تحت ۴ بارنامه و توسط چهار کشتی حمل گردد پارتشیپمنت انجام گرفته است.
شرط بارنامه :
بیمه گذار موظف است قبل از حمل هر محموله و یا بلافاصله بعد از حمل، اعلامیه ای را که در آن مقدار و ارزش کالا، وسیله حمل و نقل و شماره بارنامه نوشته شده است برای بیمه گر ارسال دارد.پرداخت خسارت منوط به انجام این تعهد از طرف بیمه گذار می باشد.