تعریف داوری:
داوری فصل خصومت توسط غیر قاضی و بدون رعایت تشریفات رسمی دعاوی (آیین دادرسی مدنی) می باشد به عبارت دیگر داوری حل اختلاف توسط يك يا چند شخص بي‌طرف غیر از قاضی، تحت عنوان داور، كه اغلب توسط طرفين انتخاب مي‌شوند و اجرای رأی و تصميم شان لازم الاجراء می باشد. در واقع الزام‌آور بودن راي داور مهمترين وجه تمايز آن با سایر (روش های حل اختلاف غیر قضایی) است و به همين لحاظ تا حدودي به روش قضايي نزديك است و شايد بتوان آن را دادرسی خصوصی دانست. تشریفات آیین دادرسی در داوری به مانند آنچه در دادگاه ها وجود دارد نیست؛ داور، وکیل هیچیک از طرفین نمی باشد و بعد از انتخاب افرد بعنوان داور، داوران مجاز به ارائه خدمات مشاوره نمی باشند.
قانون آئین دادرسی در تعریف صریح داوری سکوت کرده است با این حال در ماده 454 این قانون مقرر کرده است : كليه اشخاصي كه اهليت اقامه دعوا دارند مي‌توانند با تراضي يكديگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاهها طرح شده يا نشده باشد و درصورت طرح در هر مرحله اي از رسيدگي باشد، به داوري يك يا چند نفر ارجاع دهند. به عبارتی می توان گفت داوری ارجاع حل اختلاف و مرافعه از سوی اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا به یک یا چند نفر منتخب طرفین که پیش از طرح دعوا در دادگاه یا در هر مرحله از رسیدگی قضایی می توانند بر آن توافق کنند
به موجب بند (الف ) ماده ۱ قانون داوری تجاری بین المللی “داوری عبارت است از رفع اختلاف بین متداعیین در خارج از دادگاه به وسیله ی شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی مرضی الطرفین و یا انتصابی ”
چه اختلافاتی را می توان به داوری ارجاع نمود؟
تقریباً تمامی اختلافات تجاری و بازرگانی قابل ارجاع به داوری است.
چگونه می توان اختلافی را به داوری ارجاع داد؟
شرط لازم برای مراجعه به داوری وجود توافقی میان طرفین است. این توافق ممکن است قبل از بروز اختلاف ، در ضمن رخداد اختلاف و یا حتی در جریان رسیدگی به اختلاف در دادگاه حاصل شود. توافق همچنین می تواند به صورت شرطی در قرارداد اصلی و یا به صورت قرارداد مستقلی باشد. در بیمه معمولاً رفع اختلاف از طریق درج شرط داوری در قرارداد یا شرایط عمومی یا خصوصی بیمه نامه ها و یا توافق بعد از وقوع خسارت امکانپذیر می باشد.
آیا با وجود شرط داوری، می توان برای طرح دعوا به دادگاه مراجعه کرد؟
خیر. اگر طرفین اختلاف در قرارداد خود شرط داوری را درست و کامل پیش بینی نموده باشند(شرط داوری مطلق باشد)، به هنگام بروز اختلاف رجوع به داوری الزامی بوده و در ابتدا حق مراجعه به دادگاه را نخواهند داشت. همچنین، اغلب دادگاه ها نیز از رسیدگی به اختلاف خودداری نموده و طرفین را به داوری ارجاع می دهند.
مشخصات و توانایی عمومی داوران کدامند ؟
- آگاه به اصول و قوانین ومقررات مرتبط با موضوع مورد داوری.
- دارای تجربه کافی در انجام داوری در رشته مورد اختلاف.
- مسلط به اصول ، مبانی و شیوه استدلال و انشاء رای داوری.
مهمترین مزایای داوری کدامند ؟
- – هزینه های مالی پایین (در مقایسه با دادگاه)
- انعطاف جریان رسیدگی و آزادی اراده طرف های دعوا
- تخصصی بودن رسیدگی به دعوای طرفین
- محرمانه بودن داوری
- در صورت وجود شرط داوري درنحوه حل اختلافات بيمه اي ، هيچ مرجع حقوقي و قضايي نمي تواند قبل از انجام داوری اقدام به رسیدگی نماييد!
- دادخواست معرفی داور یک دادخواست غير مالي است!
- قطعی بودن آرای داوری، قانونا راي داور غير قابل اعتراض ولی قابل تقاضای ابطال است و فقط در مواردي که در ماده 489 آيين دادرسي مدني تصريح شده است مي تواند مورد ادعاي ابطال قرار گيرد.
- درصورت صدور راي توسط داوران بر اساس اصول و قواعد داوري مي توان راسا“ نسبت به دريافت حکم اجراييه از محکمه اقدام نمود!
- قابلیت اجرای بین المللی آرای داوری دانست.
آیا رأی داوری قدرت اجرایی ای هم تراز رأی دادگاه را دارد؟
در عرصه داخلی، آرای داوری قدرت اجرایی ای هم تراز آرای دادگاه ها دارد. اما در عرصه بین المللی ، آرای داوری به وضوح در موقعیتی قدرتمندتر از آرای دادگاه ها و محاکم ملی قرار می گیرد، چرا که می توان این آرا را در هر نقطه ای از جهان به اجرا گذاشت. از این منظر، تنها داوری است که در دعاوی بین المللی می تواند ضمانت اجرای کافی و لازم را در اختیار طرفین رسیدگی قرار دهد .
آیا با وجود داوری، طرفین حق داشتن وکیل را دارند؟
بله. همانند رسیدگی به دعوا در دادگاه، در داوری نیز طرفین می توانند از مشاوره حقوقی و همراهی وکیل از ابتدا تا انتهای جریان رسیدگی (داوری) برخوردار شوند.
آیا رأی داوری قابل تجدید نظر خواهی است؟
خیر. رسیدگی داوری یک مرحله ای است و رأی صادره قابل تجدیدنظر نمی باشد. آرای داوری در موارد بسیار محدودی وبا شرایط بسیار خاصی قابل ابطال می باشند.
پس از اخذ رأی داوری، برای اجرای آن چه باید کرد؟
ضمانت اجرای رأی داوری همانند حکم دادگاه می باشد. به بیان دیگر، اگر طرف محکوم با اراده و تمایل خود رأی داوری را اجرا نکند، از دادگاه می توان درخواست صدور اجراییه و الزام طرف ممتنع را به اجرای آن خواست. تقریباً در تمامی کشورهای جهان، دادگاه ها این رویه را پذیرفته اند و بنابر این، رأی داوری را در هر نقطه ای از جهان می توان به اجرا گذاشت.
اگر طرفین در حین داوری، صلح و سازش نمایند؟ چه پیش خواهد آمد؟
اگر طرفین پیش از صدور رأی در مورد اختلافات خود به توافق برسند، دیوان داوری یا قراری مبنی بر ختم رسیدگی داوری صادر می نماید و یا چنان چه هر دو طرف تقاضا کنند ، شرایط سازش طرفین را به صورت رأی داوری صادر خواهد نمود. این سازش نامه دارای تمام آثار رأی داوری می باشد.
یک توافق داوری خوب چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
توافق داوری می تواند به صورت شرطی در قرارداد یا موافقت نامه مستقلی باشد. در هر صورت، بهترین شرط داوری آن است که ضمن بیان تمام جزییات ضروری، از ایجاد هرگونه پیچیدگی و ابهام پرهیز نماید. یک شرط داوری خوب ، ضمن تصریح بر توافق طرفین در ارجاع اختلافات به داوری، جزییاتی نظیر تعداد داورها ، قانون حاکم بر داوری، زبان داوری و محل داوری را نیز مشخص می نماید.
وظایف طرفین داوری (دعوی) بعد از تشکیل هیئت داوری در مقابل داوران کدامند؟
- تهیه و تدوین و امضاء قرارنامه داوری بین طرفین دعوی.
- هریک از طرفین موظف است در جلسات رسیدگی که عنداللزوم از سوی هیات داوری مشخص و اعلام می شود، جهت ادای توضیحات لازم حضور یابد و درصورتیکه هیأت، حضور اشخاص ذیربط دیگری را نیز ضروری بداند،دعوت بعمل خواهد کرد.
توضیح : عدم ارائه مدارک مورد نیاز هیات در مدت تعیین شده و یا عدم حضور هریک از طرفین در جلسات هیات به رغم ابلاغ، مانع رسیدگی و صدور رای توسط هیات داوری نبوده و حقی برای طرف غایب ایجاد نمی نماید. - پرداخت حق الزحمه داور طرف خود و سهم سرداور و تامین حق الزحمه کارشناسان و هزینه های جانبی دیگر منجمله هزینه سفر و … هیات داوری و کارشناسان، با اعلام سرداور بالسویه به عهده طرفین خواهد بود.
تعریف قرارنامه داوری :
بعد از قبول رفع اختلاف از طریق داوری ؛ «قرارنامه داوری» یا “داوری نامه” تهیه می گردد که عبارت است از : توافقی کتبی است میان طرفین اختلاف و داور (هیأت داوران)، شامل مشخصات طرفین، موضوع داوری و قانون … ، مشخصات داوران، زمان شروع داوری مدت آن، میزان حق الزحمه داوران و وظایف آنان، نحوه ابلاغ رأی داوری و … تنظیم می گردد و بعد از تکمیل امضاها و انجام شروط داوری نامه، داوری آغاز می گردد.
ب ) قوانین و مقررات با اهمیت در داوری :
داوری قابل تکرار نیست – ( مواد 463 و 474قانون آیین دادرسی مدنی)
ماده 463 – هرگاه طرفين ملتزم شده باشند كه درصورت بروز اختلاف بين آنها شخص معيني داوري نمايد و آن شخص نخواهد يا نتواند به‌عنوان‌داور رسيدگي كند و به داور يا داوران ديگري نيز تراضي ننمايند، رسيدگي به اختلاف درصلاحيت دادگاه خواهد بود.
ماده 459 – درمواردي كه طرفين معامله يا قرارداد متعهد به معرفي داور شده ولي داور يا داوران خود را معين نكرده باشند و در موقع بروز اختلاف‌نخواهند و يا نتوانند در معرفي داور اختصاصي خود اقدام و يا در تعيين داور ثالث تراضي نمايند و تعيين داور به‌دادگاه يا شخص ثالث نيز محول نشده‌باشد، يك‌طرف مي‌تواند داور خود را معين كرده به‌وسيله اظهارنامه رسمي به‌طرف مقابل معرفي و درخواست تعيين داور نمايد و يا نسبت به تعيين‌داور ثالث تراضي كند. دراين‌صورت طرف مقابل مكلف است ظرف ده روز از تاريخ ابلاغ اظهارنامه داور خود را معرفي و يا در تعيين داور ثالث تراضي‌نمايد. هرگاه تا انقضاي مدت يادشده اقدام نشود، ذي‌نفع مي‌تواند حسب مورد براي تعيين داور به‌دادگاه مراجعه كند.
طرفین حق عزل داور( حتی داور اختصاصی ) را ندارند ( ماده 472)
ماده 472 – بعد از تعيين داور يا داوران، طرفين حق عزل آنان را ندارند مگر با تراضي.
انصراف داور یا استعفا داوری:
ماده 460 – در مواردي‌كه مقرر گرديده است حل اختلاف به‌يك نفر داور ارجاع شود و طرفين نخواهند يا نتوانند در انتخاب داور تراضي نمايند و‌نيز در صورتي كه داور يكي ازطرفين فوت شود، يا استعفا دهد و طرف نامبرده نخواهد جانشين او را معين كند و يا در هر موردي كه انتخاب داور به‌شخص ثالث واگذار شده و آن شخص از تعيين داور امتناع نمايد يا تعيين داور از طرف او غير ممكن باشد، هريك از طرفين مي‌توانند با معرفي داور‌مورد نظر خود وسيله اظهارنامه از طرف مقابل درخواست نمايد كه ظرف ده روز از تاريخ ابلاغ اظهارنامه نظر خود را در مورد داور واحد اعلام كند و يا‌حسب مورد در تعيين جانشين داور متوفي يا مستعفي يا داوري كه انتخاب او وسيله ثالث متعذر گرديده اقدام نمايد. درصورتي كه با انقضاي مهلت،اقدامي به‌عمل نيايد،برابر قسمت اخير ماده قبل عمل خواهد شد.
صدور اجراییه: ماده 488
ماده 488 – هرگاه محكوم‌عليه تا بيست روز بعد ازابلاغ، رأي داوري را اجرا ننمايد، دادگاه ارجاع‌كننده دعوا به‌داوري و يا دادگاهي كه صلاحيت‌رسيدگي به اصل دعوا را دارد مكلف است به‌درخواست طرف ذي‌نفع طبق رأي داور برگ اجرايي صادركند. اجراي رأي برابر مقررات قانوني مي‌باشد
موارد ابطال رای داور: ماده 489
ماده 489 – رأي داوري درموارد زير باطل است و قابليت اجرايي ندارد:
- رأي صادره مخالف با قوانين موجد حق باشد.
- داور نسبت به مطلبي كه موضوع داوري نبوده رأي صادر كرده است.
- داور خارج ازحدود اختيار خود رأي صادر نموده باشد. دراين‌صورت فقط آن قسمت از رأي كه خارج از اختيارات داور است ابطال مي‌گردد.
- رأي داور پس از انقضاي مدت داوري صادر و تسليم شده باشد.
- رأي داور با آنچه در دفتر املاك يا بين اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمي ثبت شده و داراي اعتبار قانوني است مخالف باشد.
- رأي به‌وسيله داوراني صادرشده كه مجازبه صدورراي نبوده‌اند.
- قرارداد رجوع به‌داوري بي‌اعتبار بوده باشد.
فرآیند داوری در صنعت بیمه
مرحله اول : انتخاب داوران
- 1- وجود شرط یا توافق داوری در بیمه نامه
- درخواست داوری از طریق نامه یا اظهار نامه
- الف ) قبول انجام داوری توسط شرکت بیمه ب) عدم قبولی شرکت بیمه جهت انجام داوری
الف ) قبول انجام داوری توسط شرکت بیمه
- معرفی داور طرفین به یکدیگر
- اخذ قبولی داوران
- رایزنی جهت انتخاب سرداور توسط داوران یا طرفین
- توافق داوران (طرفین) در انتخاب سرداور
- تدوین قرارنامه داوری (داوری نامه)
- تدوین قرارنامه داوری (داوری نامه) بین طرفین دعوی
ب) عدم قبولی شرکت بیمه جهت انجام داوری
- مراجعه به دادگاه جهت انتخاب داور طرف مقابل
- انتخاب داور طرف مقابل توسط دادگاه
- عدم توافق داوران (طرفین) در انتخاب سرداور
- مراجعه به دادگاه جهت انتخاب سرداور
- عدم تدوین قرارنامه داوری
4- دریافت لایحه خواسته خواهان
5- واریز حق الزحمه داوران
مرحله دوم : فرآیند (جریان) داوری
- برگزاری جلسات هیئت داوری
- دریافت لوایح از طرفین
- برگزاری جلسه رسیدگی و دعوت طرفین جهت دفاعیات و اظهارات
- جلب نظر کارشناسان رسمی (در صورت لزوم)
- برگزاری جلسه شور و تصمیم گیری داوران
- صدور رأی داوری
- ابلاغ رأی داوری
مرحله سوم : اجرای رأی داوری
الف ) عدم درخواست ابطال رأی توسط طرفین و اجرای رأی داوری
ب ) درخواست ابطال رأی داوری توسط طرفین
- عدم ابطال رأی داوری توسط دادگاه و اجرای رأی داوری
- ابطال رأی داوری توسط دادگاه و طرح دعوی جدید در دادگاه